Mučnina je neprijatan osećaj u stomaku koji najčešće prethodi povraćanju. Iako se često javljaju zajedno, mogu se javiti i odvojeno – samo mučnina ili samo povraćanje – što uglavnom zavisi od brojnih mogućih uzroka.

Mučnina je čest pratilac stomačnog gripa (virusnog gastroenteritisa) i trovanja hranom, rane trudnoće (najčešće u jutarnjim satima), bolesti digestivnog sistema, kao i neželjenih efekata pojedinih lekova, naročito onih koji se koriste u lečenju malignih bolesti.

Iako je u većini slučajeva mučnina prolazan simptom, teži oblici ili učestala pojava mogu značajno narušiti kvalitet života. Lečenje je prvenstveno usmereno na otkrivanje i lečenje osnovnog uzroka, nakon čega se mučnina najčešće povlači. Takođe, važno je izbegavati poznate faktore koji izazivaju mučninu ili je pogoršavaju.

Koji su najčešći uzroci mučnine?

Uzroci mučnine su mnogobrojni. Zbog toga gotovo da ne postoji osoba koja bar jednom nije iskusila ovaj neprijatan osećaj. Navodimo neke od najčešćih, ali spisak mogućih uzročnika je daleko širi.

• Uzroci vezani za digestivni trakt. To mogu biti infekcije (stomačni grip, tj. virusni gastroenteritis), trovanje hranom i različita oboljenja digestivnog trakta: gastroezofagealna refluksna bolest, gastropareza – usporeno pražnjenje želuca, čir na želucu ili dvanaestopalačnom crevu, gastritis, upala slepog creva i dr.
• Trudnoća. Jutarnje mučnine se često javljaju u ranoj trudnoći i obično prolaze s ulaskom u drugi trimestar.
• Kinetoze (mučnina tokom vožnje i morska bolest). Javljaju se zbog kontradiktornih informacija koje mozak dobija od različitih čula – očiju, unutrašnjeg uha (koje registruje kretanje) i mišića/receptora u telu. Na primer, unutrašnje uvo registruje ljuljanje broda, dok oči vide mirnu kabinu. Mozak ovo tumači kao moguću toksičnu situaciju i aktivira centar za mučninu, uz koju se često javljaju znojenje i povraćanje.
• Lekovi. Mučnina je čest neželjeni efekat lekova koji se koriste u onkologiji (hemioterapija), kao i nakon primene anestetika.
• Psihološki uzroci. Jaka emocija, stres, anksioznost ili izražen bol mogu izazvati mučninu.
• Migrena. Pored povraćanja, pacijenti sa migrenom često povraćaju, uz osetljivost na svetlo i zvuk.

Kako prepoznati ozbiljne simptome?

Mučnina je najčešće prolaznog karaktera i obično ne ukazuje na životno ugrožavajuće stanje. Međutim, u određenim situacijama pojava mučnine u kombinaciji sa drugim simptoma može pozivati na oprez.

Hitno se javiti lekaru ukoliko se uz mučninu i povraćanje jave znaci koji mogu ukazivati na ozbiljno stanje:

• Bol u grudima.
• Izražen bol ili grčevi u stomaku.
• Zamućen vid.
• Konfuznost ili poremećaj svesti.
• Visoka telesna temperatura i ukočen vrat.
• Snažan bol ili izražena glavobolja, naročito ako se promenio tip i jačina glavobolje, a ranije nije bila tako jaka.
• Znaci dehridratacije: izražena žeđ, suva usta, retko mokrenje i osećaj slabosti.
• Prisustvo krvi u povraćenom sadržaju, ako je sadržaj boje taloga od kafe ili zelenkaste boje.

Iako je mučnina najčešće prolaznog karaktera, u sledećim situacijama potrebno je zakazati pregled kod lekara kako bi se utvrdio njen uzrok:

• Ukoliko mučnina i povraćanje traju duže od dva dana kod odraslih, odnosno više od 24 h kod dece starosti 2 – 12 godina.
• Ukoliko se epizode mučnine i povraćanja javljaju duže od mesec dana.
• Ako se javi neobjašnjiv gubitak telesne težine uz mučninu i povraćanje.

Kako ublažiti mučnine?

Lečenje mučnine zavisi od uzroka, učestalosti i težine simptoma. Najvažnije je otkriti i lečiti uzrok, jer se mučnina često povlači kada se leči bolest ili prođe stanje koje je izazvalo njen nastanak (infekcije, trovanje hranom, oboljenja digestivnog sistema, neželjeni efekti lekova ili napredovanje trudnoće).

Međutim, pojedinac može preduzeti određene korake da ublaži mučninu. Savetuju se manje obilni, lagani i češći obroci, uz izbegavanje jake, masne i začinjene hrane, i adekvatan unos tečnosti (vode, čaja i bistrih sokova). Potrebno je izbegavati poznate „okidače“ mučnine, kao što su određena hrana, parfemi, dim, zagušljive prostorije, toplota i velika vlažnost vazduha, kao i duže putovanje ili vožnju.